Choć utożsamiany głównie z dymem z fabryk i spalinami samochodów, smog jest tak naprawdę znacznie bardziej złożoną mieszaniną związków, mającą swoje źródło także w rolnictwie, ale i sektorze bytowym. Ze względu na skład chemiczny i okoliczności występowania wyróżniamy 2 rodzaje smogu: londyński i fotochemiczny. A jaki jest polski smog? Z czego się składa? I jak się przed nim bronić?
Czym jest smog?
Najprościej mówiąc jest to mieszanina zanieczyszczeń powietrza: przede wszystkim tzw. pyłów zawieszonych, powstała przy sprzyjających warunkach atmosferycznych.
Najczęściej smog obserwujemy bowiem w dni bezwietrzne, suche oraz chłodne. Wpływ temperatury jest dość istotny, ponieważ w zimne dni przy ziemi utrzymuje się znacznie niższa temperatura.
Dochodzi wówczas do osiadania powietrza i zatrzymania zanieczyszczeń sięgających czasem nawet do poziomu 100-300 metrów. Dlatego też największe stężenie smogu obserwujemy wieczorem i w nocy, gdy ziemia się wychładza.
Warto dodać, że termin smog jest uniwersalny na całym świecie i wywodzi się z ang. Smog = smoke + fog (czyli dym + mgła).
Co wchodzi w skład smogu?
Skład smogu może być różny w zależności od miejsca występowania. Na jednym obszarze dominować będą sadza z kominów czy pyły zawieszone, wzniecane również jako kurz i pył z ulic, gdzie indziej mogą to być metale ciężkie jak nikiel, kadm czy arsen oraz tlenki: siarki i azotu.
Do składników smogu w Polsce zalicza się:
- Pyły zawieszone: sadza, PM0,1, PM1, PM2,5, PM10 i inne
- Lotne związki organiczne (LZO): m.in. formaldehyd, benzen, toluen, aceton
- Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA): przede wszystkim benzo(a)piren
- Tlenki azotu: tlenek azotu (NO) i dwutlenek azotu (NO2)
- Tlenki siarki: przede wszystkim dwutlenek siarki (SO2), w znacznie mniejszym stopniu trójtlenek siarki (SO3)
- Metale ciężkie: arsen, kadm, miedź, rtęć, nikiel, ołów
- Ozon (O3)
Smog polski, czyli londyński czy kalifornijski?
Na świecie wyróżnia się 2 główne typy smogu: typu londyńskiego oraz Los Angeles. A jaki smog jest w Polsce?
W naszym kraju dominuje smog londyński, zawierający sporo pyłu zawieszonego, sadzy, tlenków siarki, tlenków azotu i węgla, a powstający wskutek nieefektywnego spalania paliw (zwłaszcza kiepskiej jakości węgla). Jego występowaniu towarzyszy też wspomniana już wersja temperatur,
Nie znaczy to jednak, że nie spotyka się u nas smogu fotochemicznego, zwanego też kalifornijskim czy Los Angeles. Jego występowanie jest znacznie rzadsze i ogranicza się głównie do dużych aglomeracji miejskich oraz okresu letniego. W związku jednak z rosnącą ciągle liczbą aut w miastach oraz ocieplaniem się klimatu, epizody smogu kalifornijskiego również zdarzają się w Polsce.
Skąd się bierze smog w Polsce?
Występowanie smogu londyńskiego w Polsce jest ściśle związane ze źródłem pochodzenia zanieczyszczeń powietrza. Te trafiają do atmosfery głównie podczas spalania niskiej jakości paliw opałowych.
Tzw. niska emisja odpowiada za 46,5% pyłów zawieszonych PM10 obecnych w powietrzu oraz 83,7% WWA. Niską emisją nazywa się pyły i gazy pochodzące z kominów i kotłów grzewczych na wysokości nieprzekraczającej 40 m.
Pozostałe najważniejsze źródła emisji PM10 w Polsce to:
- Przemysł – 20 %
- Rolnictwo – 12 %
- Transport – 8 %
- Energetyka – 7 %
- Inne źródła – 7 %
W przypadku pyłów PM2,5 najważniejsze źródła emisji to:
- Niska emisja – 85%
- Transport – 4%
- Procesy produkcyjne – 4%
- Procesy przemysłowe – 3%
- Gospodarka odpadami – 2 %
- Energetyka – 1 %
- Rolnictwo – 1 %
Więcej o smogu w Polskich miastach przeczytasz w artykule: Lista 30 najbardziej zasmogowanych miast w Polsce
Wpływ smogu na zdrowie – jakie są skutki smogu?
Niektóre z nich są odczuwalne od razu w postaci różnego rodzaju podrażnień. Inne powstają wskutek długotrwałego oddychania zanieczyszczonym powietrzem, dając o sobie znać „po latach
5 doraźnych skutków smogu
Do najczęściej wymienianych tymczasowych skutków smogu zaliczamy:
1. Podrażnienia nosa i gardła, kaszel, katar
Charakterystyczne drapanie w gardle powodujące konieczność odchrząkiwania. Do tego chrypa, kaszel oraz katar.
2. Częstsze zapalenia zatok i infekcje górnych dróg oddechowych
Tzw. ostre zapalenie zatok, zwłaszcza u osób mających już na co dzień problemy z przewlekłym zapaleniem zatok. Podrażnione przez smog śluzówki nosa tracą swoją sprężystość, przez co nie mogą skutecznie bronić organizmu przed bakteriami i wirusami w powietrzu. Oprócz zapaleń zatok częściej rozwijają się zapalenia gardła, oskrzeli czy angina.
3. Zaostrzenie objawów astmatycznych i alergicznych
Częstsze ataki astmy czy nasilenie się objawów alergicznych – kaszel, duszności, katar, osłabienie, łzawienie oczu
4. Gorsza kondycja skóry
Obecność smogu sprzyja rozpadowi kolagenu, elastyny i kwasu hialuronowego. Skutkuje to: zaburzeniem bariery lipidowej naskórka, a więc przesuszeniem i słabszą regeneracją skóry, a także utratą jędrności, czyli szybszym powstawaniem zmarszczek.
5 długofalowych skutków ekspozycji na smog
1. Choroby układu naczyniowo-krwionośnego
Już kilkugodzinna ekspozycja na smog może sprzyjać pojawieniu się arytmii serca. Pyły zawieszone przyczyniają się do powstawania tzw. stresu oksydacyjnego, zwiększając predyspozycje do rozwoju miażdżycy, choroby wieńcowej, zawałów serca czy udarów mózgu
Potwierdzają to lekarze ze Śląskiego Centrum Chorób serca, którzy zauważyli również korelację między epizodami smogowymi, a większą liczbą: zawałów serca, udarów i zatorów płucnych.
2. Nowotwory układu oddechowego i moczowego – Według naukowców z International Association for the Study of Lung Cancer smog stanowi drugą po paleniu tytoniu przyczynę raka płuca. Oprócz tego długotrwała ekspozycja na smog może prowadzić do rozwoju raka krtani, mózgu, nerek, pierso, oraz krwi
3. Szkodliwy wpływ na ciążę i noworodki
Średnio o 128 g niższą masę urodzeniową mają maluchy, których mamy będąc w ciąży, były narażone na wdychanie smogu. Obserwuje się również zmniejszoną pojemność płuc, częstsze przypadki astmy i schorzeń układu oddechowego. O 16 % wzrasta również ryzyko poronienia.
4. Problemy z pamięcią i koncentracją, gorsze wyniki w pracy i nauce – Zdaniem hiszpańskich badaczy, położenie placówek edukacyjnych przy ruchliwych arteriach komunikacyjnych przekłada się na niższy poziom energii i koncentracji dzieci, co odbija się na ich wynikach w nauce
5. Choroby neurodegeneracyjne
Większe ryzyko rozwoju chorób Alzheimera i Parkinsona. Mieszkanie w obszarach zwiększonego stężenia pyłów PM2,5 wpływa na ok. 10 proc większe ryzyko pojawiania się uszkodzeń wskazujących na chorobę Alzheimera.
Więcej o wpływie smogu na zdrowie w artykule: Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie człowieka
Dodatkowo, substancje zawarte w spalinach oleju napędowego mogą wywoływać toksyczne nagromadzenie białka alfa-synukleiny. Podwyższone poziomy tego białka to powszechny objaw u osób z Parkinsonem.
Jak się chronić, gdy jest smog? Poznaj najlepsze sposoby!
Metody na to, jak uniknąć smogu, są różne – w zależności od tego, czy przebywasz na zewnątrz czy w domu. W celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia swojego i swoich bliskich warto połączyć kilka prostych działań.
Oczyszczacz powietrza Klarta – czyste powietrze w nawet 5 minut!
Nawet najszczelniejsze drzwi i stolarka okienna nie są w stanie całkowicie odizolować powietrza wewnątrz od tego panującego na zewnątrz. Szacuje się, że ok. 30 % smogu z dworu przedostaje się do wnętrz mieszkań i biur.
Najskuteczniejszym sposobem ochrony, oprócz regularnego sprzątania, są oczyszczacze powietrza.
Wyposażone w filtr HEPA, węglowy, a także jonizator plazmowy ION Plasma Air, oczyszczacze powietrza Klarta są w stanie kompleksowo powstrzymywać substancje smogowe.
Dzięki swojej gęstej harmonijkowej budowie, filtr HEPA może zatrzymać do 99,97% najdrobniejszych cząsteczek unoszących się w powietrzu, w tym tlenków metali, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, np. benzo-a-pirenu, czy startych części klocków i tarcz hamulcowych.
Stanowi również skuteczną barierę dla pyłków roślin, bakterii i wirusów. Jego działanie wsparte jest natomiast obecnością filtra węglowego. Zawierając w środku kilkaset gram węgla aktywnego, posiada bardzo duży potencjał adsoprcyjny, neutralizując wiele nieprzyjemnych i szkodliwych zapachów.
Dzięki imponującej wydajności oczyszczania oraz restrykcyjnemu algorytmowi, który steruje urządzeniami, Klarta Stor 2 może przefiltrować pokój 20 m2 w nawet 5 minut!
Monitorowanie jakości powietrza – śledzenie komunikatów i alertów
Dobrą praktyką, zwłaszcza w sezonie grzewczym, jest sprawdzenie jakości powietrza danego dnia przed wyjściem z domu.
Informacje te można znaleźć na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, jak i w aplikacjach przeznaczonych do śledzenia poziomu zanieczyszczeń, np. Airly czy Kanarek.
W przypadku niesprzyjających warunków atmosferycznych na zewnątrz i dużego zanieczyszczenia powietrza, najlepiej zostać danego dnia w domu (jeśli to możliwe), a przynajmniej ograniczyć aktywność fizyczną na dworze.
Maski antysmogowe
Nielubiane przez niektórych maseczki ochronne z filtrem to wciąż jeden z najlepszych sposobów ochrony, gdy za oknem rozciąga się szaro-brunatny krajobraz.
Przy ich wyborze należy przede wszystkim zwrócić uwagę na rodzaj filtrów oraz dopasowanie do twarzy. Ma być szczelna, ale nie powodować też niepotrzebnego ucisku i dyskomfortu podczas oddychania.
Najlepsze z punktu widzenia bezpieczeństwa będą maski z wymiennym filtrem klasy co najmniej N95 lub FFP2.
Źródła:
1. Wandas, M. Smog z diesli wpływa na występowanie Parkinsona. Naukowcy wykryli „wiarygodny mechanizm”. Smoglab. 29.05.2020. www.smoglab.pl/. Dostęp do strony internetowej: 09.09.2024
2. Wyszkowski i in. Jakość powietrza w Polsce – stan obecny i propozycje działań naprawczych. UN Global Compact Network Poland. Warszawa. 2022. www.ungc.org.pl/ Dostęp do strony internetowej:
3. Autor nieznany. Smog powiązany z większą liczbą oznak choroby Alzheimera. TVN Meteo. 22.02.2024. www.tvn24.pl. Dostęp do strony internetowej: 09.09.2024
4. Autor nieznany. Smogowy ranking miast – Polski Alarm Smogowy wskazuje liderów zanieczyszczenia, Polski Alarm Smogowy, 03.11.2022. www.polskialarmsmogowy.pl. Dostęp do strony internetowej: 09.09.2024
Izabella Romanowska
Ekspertka KlartaEkspertka od oczyszczaczy powietrza z 8 letnim doświadczeniem w branży. Moją pasją jest tworzenie przyjaznych dla środowiska i skutecznych rozwiązań, które pozwolą Ci cieszyć się czystym i świeżym powietrzem w Twoim domu czy biurze.